Şeir, şair və şou

Şeirin vəziyyəti ağırdır, cənablar!

Bizi “Azərbaycan xalqı, şair xalqdır” deyəndə aldadıb, tələyə salıblar. Biz də xalq olaraq “tırkaya gedib” qələmə sarılmışıq. Yazmışıq, yazmışıq, yazmışıq...

Şeirin son vaxtlar nə qədər ucuzlaşdığını, gözdən düşdüyünü mən yazmasam da, özünüz bunu yaxşı bilirsiniz. Azərbaycan şeirini dərin bir quyuya sallayıb, ipini kəsiblər. İndi Azərbaycan şeiri fağırcasına qaranlıq dünyada inildəyib, quyudan çıxmağa yol, işıqlı dünyaya dönməyə kömək axtarır.
Yerindən duran qafiyə quraşdırır, şeir yazmaq üçün gücənir və ən dəhşətlisi bu “ifrazatını” şeir, poeziya adıyla mətbuata, efirə daşıyır. Şeir, sənət, ədəbi cərəyanlar, üslub, estetika, yenilik qalıb bir kənarda, əcaib-qəraib hibrid şeirlər peydahlanır. Və bu bic doğulan şeirlərə mətbuatımız, telekanallarımız öz qucağını açır. Son 10-15 gündə şair  deyib efirə çağrılan qafiyəbazları görəndən sonra əmin oldum ki, şeirin düşdüyü vəziyyətə yeddi “qara paltarlı qadın” çağırıb, ağı deyib ağlamaq lazımdır.

Təsəvvür edin ki, hələ də “postmodern şairləri oxumuram” deyib nərə çəkən qələmbazlar var. Mənzərə ürəkbulandıran, vəziyyət isə olduqca acınacaqlıdır. Ortalıqda olan 4-5 imza isə birmənalı qəbul olunmur. Lap açıq desək, şeirin xiridarı yoxdur bu məmləkətdə. Hələ də şairi əyyaş, zirzəmi kafelərdə taleyinə nifrin yağdıran binəva kimi görmək istəyir məmləkətimin “şeirsevər” insanları.  Hələ də şairi linç eləmək üçün fürsət gözləyən kütlə, hələ də şeiri içki məclislərinin bəzəyi hesab edən cahillər meydan sulayır.

Atatürkə etiraz edən, Nazim Hikmətlə düşmən olan yazıçı: Peyami Safa

Qəriblər qəbiristanlığı”nda dəfn olunan şair

Türk ədəbiyyatının tanınmış simalarından biri, şair İsmail Safanın oğlu, psixoloji romanları ilə böyük şöhrət qazanan Peyami Safa 9 yaşından ədəbiyyatla ciddi şəkildə maraqlanmağa başlayıb. 1899-cu ildə İstanbulda doğulan yazıçı 2 yaşında atasını itirir. “Tənzimat” və “Sərvət-i Fünun” ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən olan İsmail Safa Məkkədə dünyaya gəlmişdi. Atası Mehmed Behçet Efendi Akşemseddinə qədər uzanan bir soyun nümayəndəsi idi və Məkkədə dövlət işlərində çalışır, eyni zamanda şeirlər yazırdı. İsmail Safa 1878-ci ildə qardaşları ilə birlikdə İstanbula köçür və yaradıcılığını davam etdirir. O şair kimi tanınsa da, ədəbi tənqid və tərcümə ilə məşğul olur, siyasi hadisələrə də biganə qalmırdı.

II Abdulhamidə qarşı etdiyi çıxışlar onu dövlət rəhbərləri arasında arzuolunmaz adama çevirir. 1895-ci ildə vərəmə yoluxan şairi 1900-cu ildə Sivasa sürgünə göndərirlər. Sürgündə sıxıntıları artan şairin qızları Selma və Ulya vəfat edir. Sürgün həyatı, övlad itgisi və amansız xəstəlik şairin vəziyyətini daha da gərginləşdirir. Şair 1901-ci ildə Sivasda, sürgündə vəfat edir. Şairi “Qəriblər qəbiristanlığı”da dəfn edirlər. Amma talesiz şairin cəsədi də rahatlıq tapmır. Sivas millət vəkili Ziya Başar şairin cənazəsinin “Qəriblər qəbiristanlığı”ndan Paşa Camisi qəbiristanlığına köçürülməsini təşkil edir. Paşa Camisinin sökülməsi qərarından sonra Sivas liseyində dərs deyən sosioloq Eflatun Cem Güney şairin cənazəsinin Ali Ağa camisinə köçürülməsinə nail olur.

24 dəfə intihara cəhd edən şair: Ümit Yaşar Oğuzcan

Ümit Yaşar Oğuzcan adlı türk şairi var. Ölümündən 30 ildən çox keçsə də, hələ də sevilir, şeirləri oxunur, sözlərinə bəstələnmiş bəstələr müğənnilərin repertuarını bəzəyir.

Üslubu, texnikası köhnəlsə də Oğuzcan hələ də populyardır, yazdığı şeirlərə bəstələnən mahnılar kədərli olsa da, dinlənilir. Şeirlərindən boy göstərən ruh halı, melanxoliyası, çarəsizliyi, mənə doğma olan tək-tük şairlərdəndir. Mən dünyaya göz açdığım il, dünyasını dəyişib. Maraqlı təsadüfdür...

Cəmi 58 il yaşasa da, özündən sonra böyük ədəbi irs qalıb. Bir zamanlar kitablarının satışı milyon tirajı keçib.

Ümit Yaşar Oğuzcan 1926-cı ildə Tarsusda doğulub, Konya Hərbi Liseyini, daha sonra Əskişəhər Ticarət Liseyini bitirib və Osmanlı Bankında çalışmağa başlayır. 1953-cü ildə Niğde İş Bankında mühasibliyə keçən şairi 1954-cü ildə Ankara İş Bankının müdiri təyin edirlər.

Şair təqaüd yaşınacan İş bankında çalışıb. 1977-ci ildə, təqaüdə çıxdıqdan sonra öz adını daşıyan incəsənət qalereyasını qurub, bir çox xarici ölkələri gəzib və 1984-cü ildə vəfat edib. 58 illik ömrünə 50 kitab, mahnı sözləri, şeir albomları sığdıra bilib. Türk oxucusu Ümit Yaşarı sevgi və ölüm şairi kimi tanıyır.

Boş-bekar adamların əyləncəsi

Bir daha şeir və şairlər haqqında

Belə bir latın deyimi var: “Poeta nascitur, non fit”. Təxminən belə izah edə bilərik: sonradan şair olmaq olmaz, anadan şair doğulmasan.

Yəni, anadangəlmə genetik xüsusiyyətlərin arasında şeir yazmaq bacarığı yoxdursa, özünü boş yerə yormağa və əziyyət çəkməyə dəyməz. Təbii ki, sonradan bu bacarığı inkişaf etdirmək, cild-cild şeir kitabları, şeir haqqında yazılan kitablar oxuyaraq anadangəlmə istedadı zəhmətlə birləşdirmək lazımdır. Seyid cəddinə güvəndiyi kimi anadangəlmə bacarıqlara güvənib bir nöqtədə vurnuxmaq cahillikdir. Şeir kitablarını oxuyub həzm etmədən, şeirlə digər sənət növləri arasındakı üzvi əlaqəni anlamadan, öz üslubunuzu, öz yolunuzu tapmağınız çox çətindir. Öz yolunuzu, “özünüzü” tapmadan şair olmaq da mümkünsüz.

Sadəcə şeir və sənət tarixini oxumaqla, anlamaqla da nəticə əldə edə bilməzsiniz. Şairin humanitar və sosial elmlərdən bixəbər olması onun yarımçıqlığıdır. Eyni zamanda şairin siyasi mövqeyi konkret olmalıdır. Sürüşkən siyasi mövqe şair şəxsiyyəti üçün böyük təhlükədir. Əgər siz şairsinizsə ilk şeirinizi yazdığınız andan sizin özünəməxsusluğunuzun rüşeymləri müşahidə olunmağa başlayacaq və bu zamanla inkişaf edərək sadəcə sizə aid üslubu formalaşdıracaq. Sonra isə bir ömürlük əzablı marafon qaçışı başlayır və şair şeirdən vaz keçənə qədər bu qaçış davam edir. Demək şair olmaq, çoxlarının düşündüyü kimi qafiyə uydurub, sosial şəbəkələrdə, saytlarda şeir adıyla paylaşmaq deyil. Bir qədər pafoslu səslənsə də, şairlik uzun və zəhmətli bir yoldur.

Başa çırpılan 40 qəpik

Təxminən iki ayın söhbətidir. Bəlkə bir az da çox keçib üstündən. "Əcəmi” metrosunun yanındakı bərbərxanaya, bir tanışıma dəyməyə getmişdim. Bir az da dəqiqləşdirim, tanışımdan borc istəməyə getmişdim. Söhbəti çox uzatmayım, bəri başdan deyim ki, tanışım borc verməkdən mədəni şəkildə imtina elədi. Yəni, nə qəlbimi qırdı, nə də incitdi. Başını aşağı salıb, güclə eşidiləcək səslə mızıldandı: "Üzrlü say şair, kreditimin vaxtıdır. Vəziyyət çox çətindir.”


Bir tərəfdən pərt oldum, bir tərəfdən də sevindim ki, borcumun miqdarı artmadı. Əgər tanışım borc versə bir az da "yüklənəcəkdim”. Əlimi cibimə salıb 40 qəpiyi bərk-bərk sıxdım.


Bərbərxanada uzun və mənasız susqunluq hökm sürürdü.


Bu susqunluğu bəlağətli bir səs pozmağa cəhd edirdi. Tanıdım, Hacı Şahinin səsinə bənzəyirdi. İçəridəki ağsaqqal bərbər telefonunda Hacı Şahinin hansısa moizəsinə qulaq asırdı.

Süpürgəçi vəzifəsinə poliqlot tələb olunur

Eşitmisinizmi ki, ölkədə yeni iş yerləri açılır? Eşidə bilməzsiniz, çünki...

Xəbəriniz varmı ki, vakansiyaların sayı işsizlərin sayından çoxdur? Hə vallah, çoxdur. İnanmırsınız?


Yaxşı-yaxşı, zarafat edirəm. Ümumiyyətlə, kasıb-kusubla, işsizlərlə məzələnməkdən xoşum gəlir. Harda dilənçi görsəm, yanına təpik vurub qaçıram. Məni belə böyüdüblər. Dayəm Svetlana Aleksiyeviç - atam onu Belarusiyadan sifarişlə çağırmışdı - mənə belə tərbiyə verib. Totya Sveta mənə kasıb uşaqlarla oynamağa icazə vermirdi. O, həmişə deyirdi ki, kasıblıq, işsizlik yoluxucu xəstəlik kimidir. Bacardıqca işsiz qonşularımızın uşaqları ilə oynamırdım ki, birdən atamı işdən çıxararlar. İşsizlərdən pis iy gəlir. Onlar çox pinti olurlar. Totya Sveta mənə demişdir ki, işsizlər vampir kimi qorxuludurlar. Mən Totya Svetanı çox sevirəm. Atam Kral Akademiyasından Totya Sveta üçün bir dənə Nobel mükafatı hədiyyə aldı. Sağlığına qismət, üstümüzdə çox əməyi olub. Amma anam buna çox əsəbiləşdi və atamın "Qalik"inin üstünə nöyüt töküb yandırdı. Yazıq atam, indi işə "Ferrari"si ilə gedir. Anam deyir ki, Totya Svetanı harda tutsa, cıracaq.

Mən öz şirkətimdə işləyirəm. Atam məni çox sevir və ona görə də mən məktəbi qurtaranda şirkətlərimizdən birini mənə hədiyyə etdi.
Kefim yaxşı olanda, şirkətdə işlərim yolunda gedəndə maşınımı "qul bazarı"na sürüb iş axtaranlarla məzələnmək məni çox əyləndirir. Onlar dünyanın ən nikbin, ən şən, ən qayğısız insanlarıdır. Bu mənim xoşuma gəlir. İşsizlər olmasa, darıxarıq. Yaxşı ki, ölkəmizdə yeni iş yerləri açılmır. Bu, şəxsən məni çox sevindirir. Ali təhsilli gənclərimiz işlə təmin olunsa, "qul bazarı" da olmaz. "Qul bazarı" olmasa, mənim kimi zənginlər öz var-dövləti ilə öyünə bilməz. Bu isə çox mənfi haldır.

“Roman haqqında roman”

Nəriman Əbdülrəhmanlının “Qurban” romanı haqqında


“Əli və Nino” əfsanəsi

İlk dəfə 1937-ci ildə Vyanada alman dilində nəşr olunan “Əli və Nino” romanının müəllifi barədə mübahisələr illərdir davam edir. İndiyədək 33 dilə tərcümə olunan bu romanın dünyada məşhurluq qazanması mübahisələri daha da dərinləşdirib. “Əli və Nino” romanının qazandığı populyarlıqdan sonra, romanın müəllifini aşkara çıxarmaq istəyən tədqiqatçılar geniş araşdırmalar və təhlillər aparıb. Tədqiqatçıların bir qismi əsərin ilk nəşrində müəllif kimi göstərilən Qurban Səidin Bakı yəhudisi Lev Nissembaumun təxəllüsü olduğunu, digərləri isə bu imzanın  Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin gizli təxəllüslərindən biri olduğunu düşünür. Qərb tədqiqatçıları və naşirləri "Əli və Nino"nun XX əsrin 20-ci illərində Bakıdan Almaniyaya mühacirət etmiş yəhudi mənşəli Lev Nissembaum tərəfindən yazıldığını düşünsə də, bu versiya çoxlarını qane etmir. Almaniyada yaşayan tədqiqatçı, şair Nuridə Atəşi isə əslində Lev Nissembaumun Bakıda müsəlman kimi doğulduğunu, əsl adının Məhəmməd Əsəd bəy olduğunu, Qurban Səid imzasının da ona məxsus olduğunu iddia edir. Bu qalmaqala ən maraqlı münasibəti Azərbaycan Yazıçılar Birliyi sərgiləyib. 1993-cü ildə AYB romanın Yusif Vəzir Çəmənzəminli tərəfindən yazıldığını qərarla rəsmiləşdirib. Alman reyestrlərində  isə “Qurban Səid” imzasının Avstriya baronessası Elfrida fon Ehrenfelsə aid olduğu təsdiqlənib. Romanın müəllifi ilə bağlı mübahisələr və iddialar demək olar ki, hələ də davam edir. Avropalı naşirlərin də, AYB-nin də, tədqiqatçıların da versiyaları sadəcə ehtimallar üzərində qurulduğu üçün mübahisələr bitmək bilmir. Önəmli məqam isə, Azərbaycandan bəhs edən “Əli və Nino” romanın populyarlığıdır.

“Darıxmağın adı” niyə adidir?

Əzizim Şəhriyar!

Nədənsə iyunun bu qovurucu, cansıxıcı və zəhlətökən istilərində sənə məktub yazmaq ehtiyacı hiss etdim. Uzun zamandı ki, görüşmürük, zəngləşmirik. Sosial şəbəkələrdə yoxam, e-mailimə də yazıb hal-əhval tutmağa ya tənəzzül eləmirsən, ya da vaxtın olmur.

Hərəmiz öz təkliyimizə çəkilib darıxırıq. Amma, Allah haqqı sənin üçün darıxmıram, ciddi sözümdü. Düzü, mən heç kəs üçün darıxan adam deyiləm. Ara-sıra uşaqlar üçün darıxıram, bu qədər. Sən də mənim üçün darıxmırsan, bu da dəqiqdi. Bilmək istəyirsənsə biz kifayət qədər etibarsız adamlarıq. Lütfən, etiraz eləmə. Unutduğumuz adamlardan şəhər salmaq olar. Hə, bilirəm. Bu fikri başqası, başqa formada deyib. Nə fərqi, mən də duruma uyğun əl gəzdirdim.

Ümumiyyətlə şairlər bir-biri üçün ancaq öləndən sonra darıxır. Məsələn, biz ikimiz də daha çox Rafiq Tağı, Zərdüşt Şəfi, Vaqif Səmədoğlu üçün darıxırıq. İçəndə bir nəfər də olsun sağ şairi yada salıb ağlamamışam, yəqin sən də.

...Deyim biləsən ki, bivecin, avaranın, məsuliyyətsizin birisən. Niyəsini bilirsən, şair, xırdalamağa nə hacət? Bir də onu deyim ki, bu məktub canını sıxa bilər. Çün, uzun müddətdir göylərdəsən, reallıqdan çox yuxarılardasan. Bir az reallığa, bir az həqiqətə, bir az özünə enəcəksən bu məktubdan sonra. (Bir az iddialı çıxdı deyəsən. Ya da çox qırıcı.) Mənə acığın tutacaq, ya da güləcəksən. Gülmə, ciddi deyirəm. Onsuz da hər dəfə məni ələ salıb gülməyini, arxamca atıb-tutduğunu eşidəndə gülüb keçmişəm.

Bilirsən niyə? Deyim biləsən ki, mən səni bütöv qəbul edirəm, bütün etdiklərinlə və etmədiklərinlə bir yerdə mənim üçün doğmasan. Bivecliyinlə, avaralığınla, məsuliyyətsizliyinlə mənim üçün əzizsən. Arada mən də səni ələ salıb gülmüşəm, vicdan haqqı. Ən çox da “Azadlıq” radiosuna müsahibəndə “Bir şüşə araq alıb o misranın toyunu edirəm” fikrinə lağ eləmişəm.

Bizdən sonra nə qalacaq ki?

Bizdən sonra nə qalır ki? Əgər yazan olsa  bir-iki sətir nekroloq, ya da dostlar danışsa bir-iki cümlə xatirə...

Dünyasını dəyişmiş yazıçılar və şairlər haqqında danışılan (yazılan) xatirələr hər zaman maraqlıdır, xatirələrə hər zaman tələbat var.

Oxucu kimi, tanıdığım, tanımadığım, sevdiyim, sevmədiyim yazıçılar haqqında yazılan xatirələri acgözlüklə oxuyuram, fürsət düşəndə yaşlı yazıçıların çağdaşları haqqında danışdıqlarını böyük maraqla dinləyirəm. İstər yerli, istərsə dünya ədəbiyyatının nümayəndəsi olan yazıçıların memuarları, avtobioqrafik əsərləri, yazıçılar haqqında yazılan xatirələr məni cəlb edir. Çünki bu kitablarda, yazılarda onlarla yanaşı çağdaşları da görünür, sanki, o dövrə səyahət etmiş kimi oluram, onlarla yanaşı addımlayıram, onların fikir mübadiləsində, mübahisələrində, şeir məclislərində iştirak edirəm, badə toqquşdururam. Yaşadıqca, ömrü tükətdikcə acılı-şirinli, maraqlı-maraqsız xatirələr toplanır yaddaşımızda. Hansısa müdrik deyib ki, "yaddaş xatirələr xəzinəsidir".

Yaşlı nəsilin yazıçıları müsahibələrində, söhbətlərində yada saldıqları xatirələr, xatırlanan əhvalatlar əksərən məni duyğulandırır, kövrəldir və bəzən düşündürür. Olur ki, sevdiyim yazıçı üçün təəssüf hissi keçirir, bəzən şeirlərini sevdiyim şairin hansısa hərəkətinə görə üzülürəm, utanıram.

Seksist media və Burak Özçivit fanatları

Mediamızdan xəbər başlığı: "Burak Özçiviti görən qızların utanc dolu hərəkətləri Azərbaycanın qeyrətli oğullarını narahat etdi".

Yuxarıdakı xəbər başlığı qarşıma çıxmasaydı, bəlkə də bu barədə yazmayacaqdım. Amma bir qeyrətli vətən oğlu kimi narahatlığımı dilə gətirməyi özümə borc bildim.

"Qardaşım mənim" (Kardeşim benim") filminin təqdimatı üçün Azərbaycana gələn türkiyəli aktyor Burak Özçivitin Bakıdakı qala-gecəsindəki izdiham, azərbaycanlı gənclərin görməmişliyi və düşüklüyü bir müddət sosial şəbəkələrdə və mətbuatda müzakirə olundu. Hətta iş o yerə çatdı ki, qeyrətli oğullarımız narahat oldular. Xəbər başlığının mentallığı, açıq-aşkar seksizm məni üşəndirdi. Axı o məlum videolarda Burak qardaşımıza sürtüşən təkcə qızlar deyildi. Bu seksizm nəyə və kimə lazımdır? Bir problemi işıqlandırarkən cinsiyyət ayrı-seçkiliyi nə qədər doğrudur?

Ziyarətgahdan tutya alırmışcasına Burak qardaşımıza yumşaqcasına toxunan ismətli qızlarımızla bərabər, aktyorla şəkil çəkdirmək üçün enli sinəsi ilə izdihamı yarmağa çalışan şir pəncəli, pələng biləkli qardaşlarımızı niyə görməzdən gəlirik?

Sözümün canı budur ki, məsələyə belə səthi yanaşmaq da doğru yol deyil.

Bəs sizcə, niyə Burak Özçivit?
Niyə İlqar Cahangir yox? Niyə əlimiz çatan, ünümüz yetən bir sənətkar yox, Burak Özçivit? Niyə də, niyə?

Yaxşı, əsəbləşməyin. Bilirəm, deyəcəksiniz ki, Burak başqadır, Burak candır, şirindir, xarizmatikdir, "yakışıklı"dır, zırtdır, pırtdır.

Diletant haqqında fəlsəfi esse

Üzeyir Mehdizadəyə və onun alovlu pərəstişkarlarına...

Diletant, diletantlıq nədir?

Bu yazımda yuxarıdakı sualın cavabını tapmağa çalışacam. Bir növ diletant filosofluq edəcəm. Böyük sənətkarımız Aşıq Telli Borçalının təbirincə desək, “Elə sizin ajığınıza”.

Diletant fransız sözüdür (diletánt) – xüsusi hazırlığı, sistematikliyi olmadan hər hansı bir elm və ya sənətlə məşğul olan adam; həvəskar.

Bilmirəm, fikir vermisinizmi, bütün diletantlar bir-birinə bənzəyir.

– Diletant iddialıdır.

Həyatın bütün sahələrindəki diletantların mütləq bir oxşar cəhəti var – iddia!

Elmdə də, musiqidə də, kinoda da, ədəbiyyatda da diletantın iddiası yerə-göyə sığmır. Onun-bunun ağzından eşitdiyi fikirlərlə meydan sulayır. Tez-tez özünü öyür, gözə soxmağa çalışır. Diplomlar, təltiflər, titullar üçün ürəyi gedir. “Müəllim”, “cənab”, “bəy”, “ustad” müraciətindən hədsiz dərəcədə xoşbəxt olur. Özünü təqdim edəndə titullarını sıralamaqla yanaşı adının qarşısına “müəllim” sözünü əlavə etməyi unutmur. Məsələn, tanımadığı bir adama zəng edib:

“Sizi narahat edən Diletant müəllimdir” – təqdimatını etməyi vacib sayır.

“Mənim əsərlərim”, “Mənim elmi işim”, “Mənim elmi məqaləm”, “Mənim uğurlarım”, “Mənim layihəm”, “Mənim ideyam”, "Mənim albomum", "Mənim konsertim", "Mənim dinləyicim", "Mənim oxucum" deməkdən zövq alır. Bir sözlə, diletantın eqosu yerə-göyə sığmır. Onun düşük iddiaları ətrafdakıların lağ hədəfi olsa da, o bundan utanmır. Çünki boş iddiaların arxasında böyük bir nadanlıq gizlənir...

Gilyotinlə edam edilən tatar şairi Musa Cəlil

Gilyotinlə boynu vurulanda onun cəmi 42 yaşı vardı. Almanlar tatarlardan təşkil edilmiş İdil-Ural Legionun qurucusu Musa Cəlilin xəyanətini bağışlaya bilməmişdilər...

Tatar xalqının böyük şairi, alovlu kommunist

İkinci Dünya Savaşının sona çatmasından 70 il keçməsinə baxmayaraq hələ də on minlərlə insanın taleyi üzərindən sirr pərdəsi qalxmayıb. Xüsusən faşist düşərgələrində can verən minlərlə insanın taleyi sirri-müəmmadır. Tatarıstanda milli qəhrəman kimi qəbul edilən şair Musa Cəlilin də əsirlikdəki fəaliyyətinə bu gün də aydınlıq gətirmək olmur. Əsir düşərgəsində başqa ad-familiya ilə qeydə alınan şair Musa Cəlilin faşizmə dəstək verməsi, sovetlərə qarşı döyüşməsini də, İdil-Ural Legionunu və Şpandaudakı əsirləri üsyana təşviq etməsi və edam olunması da yazırlar. Ona görə bəzi tatar millətçiləri də onu birmənalı qəbul etmirlər. Amma bir fakt danılmazdır və hamı tərəfindən qəbul edilir: Musa Cəlil şair idi...

Böyük tatar şairi Musa Cəli (Musa Mostafa ulı Cəlilov) 1906-cı ildə Orenburq vilayətinin Şarlık rayonundakı Mostafa kəndində anadan olub. İlk təhsilini mollaxanada alan Musa Cəlil 1914-1917-ci illərdə Orenburqdakı Hüseyniyyə Mədrəsəsində oxuyub. İlk şeirlərini 9 yaşında yazmağa başlayan Musa Cəlil 13 yaşında artıq “Qızıl yıldız” adlı cəbhə qəzetində çap olunurdu. 1919-cu ildə komsomola daxil olub Rusiyadakı vətəndaş müharibəsində iştirak edib. 1922-ci ildə Tatarıstanın paytaxtı Kazana gələn Musa Cəlil qəzetlərdə müxbirlik etməyə başlayır. 1923-1925-ci illərdə Tatar İşçiləri Fakültəsində təhsil aldıqdan sonra alovlu kommunistə çevrilib. 1925-ci ildə partiyanın dəstəyi ilə ilk kitabı – “Biz gedirik” şeirlər toplusu çap olunan şairi Orenburqa komsomol komitəsinə işləməyə göndərirlər.

Hamını bağışlamaq istəyirəm

Hərdən əldən-ayaqdan uzaq bu dağ rayonunda bağrım partlamaq dərəcəsinə çatır. Bakıdakı dostlar, dostlarla görüşlər, təqdimatlar, mübahisələr, müzakirələr üçün burnumun ucu göynəyir. İnanmayacaqsınız, o qaynar günlərin, ucuz çayxanalarda sonu yüngülvarı məclislərlə bitən dünyanı məhvərindən çıxardığımız söhbətlərin həsrətini çəkirəm.

Əcəb günlərdi! Futboldan ədəbiyyata, siyasətdən musiqiyə, filmlərdən meyxanaya qədər hər şeyi müzakirə edib, beynimizdə min cür ideyayla qayıdardıq evə. İndi o köhnə dostlar, o köhnə məclislər getdikcə xatirəyə çevrilir. İllərin qaç-qovunda tale hərəni bir tərəfə atıb. Nə o enerji qalıb, nə də o qayğısızlıq. Getdikcə qayğılar artır, problemlər çoxalır və məsafələr daha da uzaqlaşır.

Əvvəl dostlar toplaşanda bir saat əvvəldən xəbərləşirdiksə, indi bir araya gəlmək üçün bir həftə öncədən plan qurmaq lazımdır. O plan da alına-alınmaya, ya qismət! Deməyim o ki, köhnə dostlarla aramıza zaman, məkan, ehtiyac, qayğı adlı məfhumlar girib və bir türlü bu qandallardan azad olmaq mümkün deyil.

Və daha bir məqam: dünya görüşləri, dəyişən zövqlər və ədəbi-ictimai mövqelər, iş yerlərimiz, yeni dostlarımız bizi köhnə günlərdən və qədim dostlardan daha da uzaqlaşdırır. Bir də görürsən ki, dünyanın əyilmiş mizan-tərəzisini düzəldəcəyinə inanan bir dostun çəkilib bir sayt redaksiyasına indi hərf, nöqtə-vergül səhvləri düzəldir. İnqilabi nitqləri, sönük pafos, çılğın düşüncələri “müdrik” astagəllik əvəz edir.

Efirlərimizin səviyyəsi

Azərbaycan telekanallarını sevirəm. Ölkənin ümumi əhval-ruhiyyəsini, efirlərimizin vəziyyətini, aparıcılarımızın səviyyəsini bir daha gözdən keçirmək üçün televiziya proqramlarını şövqlə və zövqlə izləyirəm. Bəzi intellektual dostlarımız kimi, efirlərdən biryolluq imtina etmək indiki ruh halıma görə mənə sərf eləmir. Dağ başında yaşayan bir vətəndaş kimi, paytaxtın o ağır intellektual, doyumsuz mədəni, fövqəladə ədəbi, postmodern bədii, ciddi tərbiyəvi, gərgin psixoloji aurasını duymaq, uzaqdan da olsa bu "mədəni" mühiti sərf-nəzər etmək mənim üçün maraqlıdır, hətta vacibdir.

Məsələn, hansısa televiziya kanalının ciddi xəbərlər proqramında teleserial anonsu, şou proqramında siyasi-analitik ricətlər, mədəniyyət proqramında iqtisadi-sosial təhlillər izləmək inanılmaz zövqdür. Zaur Baxşəliyevin müdrik-didaktik söhbətlərini, kamali-ədəblə qonaqlarına verdiyi öyüd-nəsihətləri dinləyəndə özümü məsud və bəxtiyar hiss etməmək üçün heç bir səbəbim qalmır. Hərdən günümə Turanla başlayıb, Yusiflə həyatıma rəng qatıb, Mikayıloğlu İlqarla gecəmi xeyrə calayıram. Hələ bir Mikayıl vardı...

Şöhrətdən uçuruma - Metin KAÇAN

Cəsədi 14 gün sonra tapılan yazıçı...

2013-cü ilin 6 yanvarında İstanbulda Boğaziçi körpüsündən özünü İstanbul boğazının sularına atan Metin Kaçan adlı yazıçının adı yəqin ki, ədəbiyyatsevərlərə tanışdır. Səhər erkəndən taksiyə minən yazıçı, Üsküdara gedəcəyini bildirir. Körpünün üstündə foto çəkəcəyini deyib portmanatını və telefonunu avtomobildə qoyur. Daha sonra sürücünün gözləri önündə qadağan səddini keçərək özünü körpüdən aşağı atır. Hadisəni görən taksi sürücüsü polis məntəqəsinə gələrək, hər şeyi danışır. Taksi sürücüsünün ifadəsindən sonra mühafizə kameralarının çəkilişlərini izləyən polislər, bir nəfər naməlum şəxsin taksidən düşərək özünü körpüdən aşağı atdığını dəqiqləşdirsələr də, xilasedicilər cəsədi tapa bilmir. Üstəlik Metin Kaçanın yaxın qohumları və dostları onun intihar edə biləcəyinə inanmır və bu xəbəri uzun müddət inkar edir. Hadisədən iki gün sonra yazıçının tanınmış karikaturaçı rəssam olan qardaşı Hasan Kaçan Twitter hesabında qardaşının intihar etdiyini etiraf edir. Cəsəd isə 14 gün sonra tapılır.

Türk oxucusu Metin Kaçanı “Ağır roman” adlı romanıyla tanıyıb sevmişdi. Mustafa Altıokların çəkdiyi eyni adlı filmi də yəqin çoxlarınız xatırlayırsınız. Okan Bayülgenin, Müjde Arın, şair Küçük İskenderin mükəmməl aktyor oyununu da yəqin unutmamısınız. Bəs kifayət qədər səs-küy yaradan, ədəbi kluarlarda müzakirə olunan “Ağır roman”ın müəllifi niyə intihar edib? Bu sual məni də narahat etdiyi üçün, kiçik bir araşdırma apardım. Bu yazıda oxuyacağınız maraqlı faktlar əminəm ki, sizlərin də diqqətini çəkəcək...

Üşüyürəm, Hacı...

Səhər oğlumun sevincli səsinə oyandım.

Məlum oldu ki, Bakıya qar yağıb...

Oğlum pəncərəyə dırmaşıb həvəslə yağan qara tamaşa edir və çığırırdı:

“Urrra!!! Axır ki, qar yağdı! Ata, bax gör nə qəşəng qar yağır?”

Məni zorla, darta-darta pəncərənin qabağına gətirdi.

Onun sevinc dolu gözlərinə baxanda, bütün qayğılarım yadımdan çıxdı.

Kirayə pulu, işıq pulu və qaz pulu ödənişlərinin vaxtının çatmağını unutdum.

Yalın ayaqlarım hamamın soyuq kafellərinə toxunanda ayıldım.

Soyuq suyu açıb üz-gözümə su vurdum.

Mətbəxə keçib pəncərəni açdım. Dərin bir nəfəs alıb içimdəki ağrı acını, boğazımı qıdıqlayan  qəhəri  havaya üfürdüm...

...Oğlumu bağçaya yola salandan sonra, işə necə gedəcəyimi düşündüm.

Üç qışı ardıcıl olaraq nazik, payızlıq gödəkcədə çıxarmışam.

Nə şarfım, nə papağım, nə əlcəyim nə də qalın şalvarım var...