Dünyanı heyrətə salan əlil sosialist

Amerikalı rejissor Artur Penin 1962-ci ildə çəkdiyi, iki “Oskar” almış “Qaranlığın içindən” (Orjinal adı: The Miracle Worker) filminə sona qədər baxmaq üçün insanın əsəb sistemi çox sağlam olmalıdır. Amerikalı pedaqoq, aktivist, yazar Helen Kellerin həyatından bəhs edən bu filmi emosiyasız, göz yaşı axıtmadan izləmək mümkün deyil. Film haqqında çox danışmaq istəmirəm. Bilirəm ki, kino həvəskarları indiyəcən baxıb və ya mütləq baxacaq. Bu yazıda Helen Kellerdən - əsl əzmkarlıq abidəsi hesab edilə biləcək insan haqqında danışmaq istəyirəm.

Ölüm məddahı Sadiq Hidayət və onun “Kor Bayquş” romanı

Sadiq Hidayətin ölüm sevdalı həyatı

Parisdə Marna çayına özünü atanda iyirmi beş yaşında idi. Körpünün altında sevişən cütlük onu xilas etməsəydi, dünya ədəbiyyatı çox önəmli yazıçısını qazanmamış itirəcəkdi. Aradan iyirmi üç il keçəndən sonraa yenə də Parisdədir. Bu dəfə günlərlə qaz xətti olan mənzil axtarır. Şapionne küçəsində axtardığı evi tapır və kirayələyir. 1951-ci il aprel ayının doqquzunda kirayələdiyi evə qapanır, evin bütün dəlmə-deşiklərini bağlayıb qazı açır və…

Dostu onu tapanda evin mətbəxində, döşəmədə uzanmışdı. Üzünü səliqə ilə təraş etmiş, ən gözəl paltarlarını geyinmişdi. Cibində kifayət qədər pulu, yanında yandırdığı əlyazmaların külü vardı. Parisdəki ilk intihar cəhdində xilas edilən İran ədəbiyyatının ustad müəlliflərindən biri Sadiq Hidayət, həmin şəhərdə həyatına son verməyi bacarmışdı…

Şeytana uymuş adamlar - RESENZIYA

Yaşar Bünyadın “İblis busəsi” romanı haqqında qeydlərim

Azərbaycanda ədəbiyyatın, sözün, sənətin vəziyyəti məlumdur. Bu barədə uzun-uzadı danışmaq əlavə vaxt itkisidir. Ayıq-sayıq oxucu üçün müasir ədəbiyyatımızın mənzərəsi sosial şəbəkələrdən, ədəbiyyat saytlarından, jurnal, qəzet, qəzet əlavələrindən çox aydın göründüyü üçün, dərinə getməyə hacət görmürəm. Şayət, günümüzün ədəbiyyatını yaradanlar da, yaratdığını iddia edənlər də ortadadır. Ədəbi tənqidçilərin,  sənətdən, ədəbiyyatdan yazan bloggerlərin də işi də ortadadır. Məsələn, son on dövrlərdə oxuduum bu tipli mətnlərə qas-qas gülmüşəm. Tənqidçilərin kimlərə və hansı səbəbdən “maya qoyması”, kimləri hədəfə çevirməsi və gözdən salmağa çalışması mənə gün kimi aydındır. Ümid edirəm oxucular da bu məsələlərdən halidir.  

Hərdən düşünürəm ki, ədəbi mühitdəki dost çevrələri, imtiyazlı, imkanlı, vəzifəli yazarların ətrafında toplanan istedadlı qələm adamları, ədəbi mətbuat ətrafındakı hiyləgər gözəgirənlik cəhdləri olmasa yaranan və işıq üzünə çıxan ədəbi nümunələrdən xəbərsiz qalarıq. Niyə? Ona görə ki, yeni çıxan kitablar haqqında sistemli təqdimat yazıları yazan bloggerlərimiz, yeni nəsrimizi və poeziyamızı ürəklə, vicdanla, peşəkarlıqla təhlil edən, ədəbi prosesə hərəkət verən tənqidçilərimiz yoxdur. Heç kəsin əməyini yerə vurmaq istəməzdim, amma mənzərə göz önündədir. Az qala oxuduğum bütün yazıların, paylaşılan hər xəbərin, çap olunan “şeirlərin”, efirə çıxan, müsahibə verən şairlərin, yazıçıların, ədiblərin arxasında nələrin, kimlərin, nə qədərin dayandığını hiss edə bilirəm. Eyni zamanda dəqiq bildiyim çox nəsnələr var ki, onları münasib bir vaxtda, ömür vəfa edərsə marağı olanlarla bölüşəcəm.

Məmməd Orucun "Oyun havası" povesti haqqında - RESENZİYA

Bu yaxınlarda “Oyun havası” povestini oxudum və əmin oldum ki, Məmməd Oruc da Azərbaycan ədəbiyyatında oxunması vacib, araşdırılmalı, yaradıcılığı təbliğ edilməli müəlliflərdəndir. “Oyun havası” povesti mübaliğəsiz olaraq Azərbaycan ədəbiyyatının qiymətli nümunələrindən biridir. Çox təəssüf edirəm ki, belə bir qiymətli əsərlə çox gec tanış olmuşam. Bəlkə də bunun səbəbi Məmməd Oruc kimi qiymətli bir yazıçının gözdən-könüldən uzaq, bir kənara çəkilib, necə deyərlər “başını aşağı salıb” yaradıcılığı ilə məşğul olmağıdır. Qəribədir ki, belə maraqlı və zəngin alt qatı olan, ədəbi baxımdan uğurlu bir əsər yazan müəllif illərlə ədəbi prosesdən, müzakirələrdən kənarda qalıb. Amma istedadı, həqiqi ədəbiyyatı uzun müddət sıxışdırıb kənarda saxlamaq, gündəmdən uzaq tutmaq qeyri-mümkündür.

İntihar edən azərbaycanlı professor ARAŞDIRMA

Tanınmış tənqidçi Məsud Əlioğlu (Vəliyev Məsud Əlioğlu) 5 oktyabr 1928-ci ildə Qubadlı rayonunun Mahmudlu kəndində dünyaya gəlib. 1946-cı ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinə daxil olub. Universiteti bitirdikdən sonra elmi fəaliyyətini Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat institutunda davam etdirib. 27 yaşında "Nəsrimizdə vətəndaş müharibəsi mövzusu" adlı elmi tədqiqat əsərinə görə filologiya elmləri namizədi, 40 yaşında "Azərbaycan sovet nəsrinin inkişaf yolları" mövzusu üzrə yazdığı elmi tədqiqat əsərinə görə filologiya elmləri doktoru dərəcəsinə layiq görülüb.

100-ə qədər məqalənin, monoqrafiyaların, Nizami, Fizuli, Axundov, Süleyman Sani Axundov, Haqverdiyev, Cəlil Məmmədquluzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, Məhəmməd Hadi, Hüseyn Cavid, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Şeyx Məhəmməd Xiyabani, Şəhriyar və digər ədəbiyyat adamlarının yaradıcılığını, həmçinin yaşadığı dövrün çağdaş ədəbiyyatının mənzərəsini işıqlandıran dəyərli araşdırmaların müəllifi olub.

Dünyanın ən məşhur azərbaycanlı müğənnisi

Küçədən şah sarayına

Kasıb bir məhəllədə, ailəsini küçədə göstərdiyi tamaşalar hesabına dolandıran bir təlxəyin ailəsində doğulmuşdu. Onun şah sarayına gedən yolu da təlxək atasının küçə tamaşalarından başlayır. Təlxək Sabirin çıxışlarından sonra səhnəyə çıxıb insanları ovsunlayan bu qızcığazı qonşu ermənilər əzizləyərək “Qu quşu” çağırırdı. Milyonların qəlbini fəth edən Faiqə Atəşin uşaqlıq ləqəbi onun səhnə adına çevrilir. Dünyanı heyran edən bu Azərbaycan qızı hər kəsin yadında Ququş kimi qalır.

Məqsəd Nurun "Şəhər meri" romanı haqqında - RESENZİYA

Məqsəd Nurun yaradıcılığı ilə tələbəlik illərində tanış olmuşam. Azərbaycan ədəbiyyatından “əlimə nə keçsə“ oxuduğum vaxtlarda müəllifin “www.sevgivar.net” romanını oxudum və əsər həqiqətən də çox xoşuma gəldi. Ənənəvi Azərbaycan romanlarından fərqlənən, çətin oxunan və hətta çətin başa düşülən bu müəllif diqqətimi çəkdi. Sonralar dostların tövsiyəsi ilə “Tərs kimi” hekayələr toplusunun elektron variantı ilə tanış oldum. Deyəsən bilgisayardan oxuduğum ilk kitab da “Tərs kimi” olub. Xüsusilə “Ero-gigiyenik” hekayəsinin üslubu çox xoşuma gəlmişdi. Özlüyümdə Məqsəd Nuru Azərbaycanın çətin oxunan müəlliflərindən hesab edirəm. Elə bəlkə də bu səbəbdən Məqsəd Nur gündəmdə göz deşmir və peşəkar şəkildə yaradıcılıqla məşğuldur.

Yüksək dozalı narkotin qurbanı şair AYDIN ƏFƏNDİ

Şair, yazıçı və filosof Aydın Əfəndi (Əfəndiyev) 27 noyabr 1959-cu ildə dünyaya gəlib. Orta məktəbi bitirdikdən sonra indiki Bakı Dövlət Universitetinin Mexanika və Riyaziyyat fakültəsinə daxil olub və 1981-ci ildə universiteti yüksək qiymətlərlə bitirib.

24 yaşında riyaziyyat üzrə elmlər namizədi elmi dərəcəsi alıb. Onun gözlənilməz uğurları çoxlarını təəccübləndirirdi. Çox parlaq istedadı, heyrətamiz mütaliəsi vardı. Yaradıcılığa 1981-ci ildə başlayıb. Onun yaradıcılığında tanınmış yapon şairləri Simadzaki Toson, Takamura Kotaro Takahaşi Şinkitinin motivləri müşahidə olunur. Eyni zamanda onun şeirlərində Tomas Eliotun böyük təsiri olduğunu qeyd etmək lazımdır. Rus dilində yazıb yaradan Aydın Əfəndinin “Сотвори себе остров” (Öz adanı yarat) adlı ilk şeirlər kitabı ədəbi mühitdə çox böyük maraqla qarşılanmışdı.

Yəhudi fahişə müsəlman uşağı necə xilas etdi? - RESENZİYA

Keçən əsrin 70-ci illərində ünlü fransız yazıçısı Romen Qari ciddi tənqidlərə tuş gəldiyi ərəfədə Fransada hər kəs ədəbiyyatda uğurlu addımlar atan Emil Ajardan danışırdı. Emil Ajar fransız ədəbiyyatında qəfildən peyda olsa da, tez bir zamanda parlamağı, oxucuların sevimlisinə çevrilməyi bacardı. 1975-ci ildə qələmə aldığı “Həyat irəlidədir” romanı oxucuların və tənqidçilərin diqqətini tez bir zamanda özünə çəkdi, satış rekordları qırdı. Heç kəsin tanımadığı yazıçı Emil Ajar roman çap olunduğu il ədəbiyyat sahəsində nüfuzlu mükafatlardan biri hesab olunan “Qonkur”u qazandı. Mükafatın təqdimetmə mərasiminə gəlməyən Emil Ajar vəkili vasitəsi ilə mükafatdan imtina etdiyini bildirdi. Fransız ədəbiyyatının yeni ulduzu Emil Ajar artıq hamı üçün sirli əfsanəyə çevrilmişdi.

Hamının dostu Anton - Stefan Zweig Cəlil CAVANŞİRin tərcüməsində

Həyatda çox az adamın bacara bildiyi iki çətin iş var. Həmcinsləri arasında bir nəfər də düşmən qazanmadan yaşamaq və daxili azadlığı sayəsində bu yer üzünün ən böyük gücü olan pula boyun əyməmək.

Belə bir insanla tanışlığım çox sadə bir şəkildə baş tutdu. O dönəmdə kiçik bir şəhərdə yaşayırdım və bir gün axşamüstü itimi gəzdirməyə çıxmışdım. Birdən-birə it əcaib hallara düşməyə başladı: Dəlicəsinə yerdə eşələnir, zingildəyir, ulayır, ağaclara sürtünürdü.

"Ancaq siçanlar gecələr yatırlar" - Wolfgang Borchertin hekayəsi Cəlil CAVANŞİRin tərcüməsində

Volfqanq Borxert – İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Almaniyada yaranan "Trümmerliteratur"un (dağıntı ədəbiyyatı) görkəmli nümayəndəsi, şair, dramaturq və qısa hekayələr ustası. 1921-ci ildə Hamburqda doğulub və 1947-ci ildə dünyasını dəyişib.

1942-ci ildə müharibədə yaralanır və difteriyaya tutulur. Sağ əlindən yaralandığı üçün ondan özünəqəsddə şübhələnirlər və ona ölüm cəzası verilir. Haqqında çıxarılan ölüm cəzası sonradan ləğv edilsə də 1947-ci ildə aldığı yaralar nəticəsində dünyasını dəyişir.

Qısa ömür yaşamasına baxmayaraq Alman ədəbiyyatında önəmli yeri var. Xüsusilə alman ədəbiyyatında “Qrup-47” adı ilə tanınan ədəbi cərəyana ciddi təsiri olub.

Yaralı olduğu üçün, ölümün yaxında olduğunu hiss edən Borxert yazırdı: "Uzun hekayələr yazmağa, forma axtarışlarına, araşdırmalara, problemlərlə məşğul olmağa qətiyyən vaxtım yoxdur. Çox yazmalıyam, sürətli yazmalıyam”

Bin Ladenin məhbusu olmuş azərbaycanlının - HƏYAT HEKAYƏSİ

Əmiraslanov Etibar Əmiraslan oğlu həm Əfqanıstan, həm də Qarabağ müharibəsinin iştirakçısıdır. Onun digər Əfqanıstan döyüşçülərindən fərqi odur ki, o əfqanların əsirliyində olub və Taliban lideri, o vaxtlar çox gənc yaşlarda olan Üsamə Bin Ladenlə qarşılaşıb.

Müharibənin əzabları təsirsiz ötüşməmişdi. Tez-tez yerindən narahatçılıqla ayağa qalxır, danışanda isə hiss olunacaq dərəcədə kəkələyirdi...

Darıxdırıcı Azərbaycan qadını

Avstriyalı nevroloq, psixoanalizin banilərindən biri Freud ömrünün 30 ilini “Qadın nə istəyir?” sualının cavabını tapmağa həsr edib. Heyhat ki, bu sadə görünən qəliz sualın cavabını tapmadan dünyadan köçüb. Freud “Qadın nə istəyir?” sualının cavabını tapa bilməsə də, sual ətrafında o qədər düşünüb ki, cild-cild sanballı əsərlər qoyub gedib.

Deyəcəksiniz ki, Freud hardan yadına düşdü? Səbirli olun. Cəld bir şəkildə mətləbə keçirəm. Freudun çözə bilmədiyi “Qadın nə istəyir?” sualını məhəlli aspektən çözməyə çalışacağam. (paaah!) “Azərbaycan qadını nə istəyir?” sualı bəlkə də Freudun qlobal sualından daha çətin, daha ağırdır.

Sözlə çəkilən rəsmlər

Sadəliyin təntənəsi – Yapon möcüzəsi

Yapon ədəbiyyatı, xüsusilə yapon şeiri ilə tanışlığımın tarixçəsi 6-7 il ola, olmaya. Oxuduqca, tanıdıqca dərk edirsən ki, müasir dünyanın sürətli inkişafına görə fərqlənən qabaqcıl ölkəsi özünəməxsus mədəniyyəti, incəsənəti və ədəbiyyatı ilə də diqqət çəkir. Və şübhəsiz ki, bu sürətli inkişafın və müasir texnaloji kəşflərin arxasında təməli qədim ənənələrə söykənən möhtəşəm mədəniyyət dayanır. Yaponiyanın mədəniyyəti, musiqisi, idmanı, tarixi, özünəməxsus əxlaq qaydaları, müxtəlif və ecazkar sənətləri ilə heyrətamizdir. Şübhəsiz ki, yapon ədəbiyyatı da öz qədim kökləri və ənənələri ilə, özünəməxsus dərin fəlsəfəsi ilə dünya ədəbiyyatında fərqli bir yerə sahibdir.

Yapon ədəbiyyatını bəzən üçüncü, hətta dördüncü dildən tərcüməsini oxumağa məcbur olsam da, onun qeyri-adiliyini duymağa, hiss etməyə çalışmışam.

Baş tutmayacaq intiqam - Hekayə

– Məni tərk etsən, yaşaya bilmərəm. Həyatımda heç kəsi sənin qədər sevməmişəm. Bunu mənə eləmə! Getmə, Nəzrin… – Qorqud Nəzrinin ayaqlarından qucaqlayb uşaq kimi hönkürdü.

– Artıq, heç nəyi geri qaytarmaq mümkün deyil. Sənə qarşı hislərim bitib. Sən də aylardır əzab çəkirsən. Kaş sənə yalançı vədlər, tuta bilmədiyim sözlər verməzdim. İki mədəni insan kimi ayrılmağı bacarmalıyıq. Uşaq deyilsən ki…Bir az təmkinli, səbirli ol. Məni unutmağa çalış. Artıq səni sevmirəm. Mən sənin hislərinə layiq deyiləm.

– Bəs mənim həyatım necə olacaq?

– Bağışla məni. Amma sənə kömək edə bilmərəm. Gedəni saxlamaq olmaz…

***

"Qisas" - hekayə (+18)

*

“İndi intiqam zamanıdır.” – Astadan pıçıldadım. Artıq intiqam şeirləri yazmalıyam,  zorakılığın ən ədalətli davranış olduğunu bağırmalıyam dünyaya. Xaos başlamalıdır. Onun anasını ağlatmalıyam. Hər şey kökündən dəyişməlidir. Bütün nəslinə qan qusdurmalıyam o fahişənin. Evlərinin divarlarından qanın soyuq qoxusu yayılmalıdır şəhərin küçələrinə. Bütün avtomobillərin radiolarından mənim intiqam andım səslənməlidir. Söyüşlərim, bəddualarım və dəlicəsinə oxuduğum şeirlər qulaqlarında cingildəməlidir. Onun soyuqqanlılıqla mənim əynimə biçdiyi kəfəni yırtmalıyam. Çıxmalıyam bu gecənin qaranlığından. İnsafdan və şəfqətdən məhrum olan barmaqlarım tətiyi çəkib sərsəri gülləni onun beyninə göndərməlidir. Yatmış divin oyanmaq zamanı gəldi. Bıçağı çox ehtiyatla saplamalıyam ürəyinə – yeni cücərən sevgilər çox can verməsin deyə. Avtomobilimin maqintafonunda yüksək səslə “The Prodigy” dinləyirəm. “Smack my bitch up” deyə bağırır maqintafon. Smack my bitch up! Silahın soyuqluğu əllərimi üşüdür. Maşının güzgüsündə qızarmış gözlərimə baxıram.

Alkaqol. Bonzai. Kokain.

Gidemeyen İnsanın Şiiri - Celil CAVANŞİRden 2 ŞİİR

Çekip nereye gidesin

Gitmeye yer de yok ki

Veda etmeye insan

Sıkmaya el de yok ki

Artık yazmak imkânsız, bu denli  yalnızlığı

Biraz can sıkıntısı

Biraz amansız telaş

Yüreğim boş, elim boş

Hep ağlarım, susarım

Kapının zili çalar, pencereye koşarım…

Жалил Чаваншир - "КEТА ОЛМАГАН ОДАМНИНГ ШEЪРИ" (Özbəkcə)

Қайга чиқиб кетарсан,
Кетмоқликка йўл йўқдир.
Видо айтмоққа одам,
Силкимоққа қўл йўқдир...

Аммо ёза олмайсан бу кўнгилнинг ёлғизлигини...
Бироз жон қийналиши,
Бироз нигорон бўлмоқ,
Юрагим бўш, қўлим бўш...
йиғлайдирман, сўнарман.
Эшик тақиллар бирдан, ичкарига қочарман.
Лекин яшаб бўлмайди, одам каби ҳеч яшаб...
Бахтсиз ғам ўртасида улғаяман, ўламан.

"Belə bir gün idi" - Rudolf Otto Wiemer. Cəlil CAVANŞİRin tərcüməsində

Rudolf Otto Vimer (Rudolf Otto Wiemer) 1905-ci ildə, Fridrixrodada doğulub. Tanınmış alman şairi, nasiri və dramaturqudur. Bir müddət pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olub. 1998-ci ildə vəfat edən Vimer Azərbaycan dilinə ilk dəfə tərcümə olunur.

***

  

Xüsusi bir gündə - babam belə danışırdı və xüsusilə gözəl bir gün olduğunu əlavə edirdi – şosse yoluylala bir adam gedirdi. Qonşusunu məhkəməyə vermək üçün şəhərdəki məhkəməyə getmək istəyirdi. Quşlar oxuyur, günəş şəfəq saçır, fəqət o adam – deyəsən adı Mayer idi - fəqət babam bunu tam olaraq bilmirdi -  üzünü turşutmuşdu, çünki əsəbi və kefsiz idi. Yolda gedərkən dəfələrlə hündürdən: “onu məhkəməyə verəcəyəm, məhkəməyə verəcəyəm!” deyirdi. Elə bu məqamda haqqında danışdığı şəxslə, qonşusu ilə qarşılaşdı.

Çarlz Bukovski: “Məni tanımaq istəyirsinizsə...”

Çarlz Bukovski: “Məni tanımaq istəyirsinizsə...”

"Məni tanıyan hər kəsin sizə deyə biləcəyi kimi, mən qəbulolunmaz  adamam.  Pis adamları, qanun pozanları, axmaqları sevirəm. Düzgün yaşayan, tətəmiz təraş olunmuş, qalstuklu adamlardan xoşum gəlmir. Ümidsiz adamları sevərəm, xəyalları qırıq, ağılları seyrək, yollarını sapmış adamları..."

Amerikan Ordusunun çavuşlarından biri, polyak əsilli Henrix Karl Bukovski, I Dünya Müharibəsindən sonra xidməti borcunu yerinə yetirmək üçün Almaniyaya gedir və orada tanış olduğu Katarina adlı qadınla evlənir. 16 Avqust 1920-ci ildə övladları dünyaya gəlir və onun adını da Henrix qoyurlar. Gənc cütlük 1923-cü ildə Amerikaya köçür. Əvvəl Baltimor, daha sonra  Los Ancelesdə  özünə gələcək axtaran Henrix, oğuluna əzab verməyə başlayır. Əvvəlcə Henri ardından imtina edib, adını Çarlz olaraq dəyişdirən Bukovski, sərt, mərhəmətsiz, üsyankar dilinə görə 6 il dayanmadan, həftədə 3 dəfə onu döyən atasına qarşı nifrətlə böyüyür.

Fridrix Nitsşenin "Tənha" şeiri Cəlil CAVANŞİRin tərcüməsində

 Qarıldaşan qarğalar,

Uçuşurlar şəhərə.

Hardasa yağacaq qar

Nə xoşbəxtdir deyirəm,

Evli bəxtəvərlərə…

Yerində donub qaldın,

Gözlərin də arxada.

Boşuna qaçırsan sən,

Bu qışdan uzaqlara.

Günther Weisenborn. "İfadə" - Cəlil CAVANŞİRin tərcüməsində

 Saat ona qalmışdı və mən həbsxana çarpayısının üzərində uzanıb yun adyalın altında divarı taqqıldadırdım. Qəfil kameranın içindəki lampa yanır və növbətçi müşahidə dəliyindən içəri baxırdı. O baxanda səssizcə yatırdım.

Başlanğıcda aradabir taqqıldatmağa başladım. O da eyni formada cavab verirdi. Səslər sanki  uzaqdan gəlirmiş kimi dərin və boğuqdu. Bir dəfə vurdum –a, iki dəfə vurdum –b,  üç dəfə vurdum –c.

Nizamsız halda divarı döyməyə başladı. Deyəsən başa düşməmişdi. Yenidən divarı taqqıldatmağa başladım, yenə başa düşmədi.

Yüz dəfə təkrarladım, heç cür başa sala bilmirdim. Narahatçılıqdan çıxmaq üçün alnımın tərini sildim. Bu dəfə o mənim anlamadığım tərzdə bəzi işarələr taqqıldatdı, mənim verdiyim işarələri isə başa düşmədi. Ümidsizliyə qapıldım.

Azadlıq, zehni ölüm yoxsa geri qayıdış?- "Kinyas və Kayra” romanı haqqında

Azadlıq nədir?
 Azadlıq anlayışını necə qavrayırıq?
 Azad insanın konkret tərifini verə bilərikmi?
 Bu suallar ətrafında saatlarla diskussiya aparmaq, onlarla kitab yazmaq mümkündür. Amma bu yazıda mənim məqsədim azadlıq haqda ətraflı diskussiya açmaq, mövzu ətrafında polemika yaratmaq deyil. Haqqında yazacağım romanı qavramaq üçün, sadəcə ekzistensialist dünyagörüşünün azadlıq və azad insan haqda irəli sürdüyü bir neçə məqama toxunacağam.
 Ekzistensializmə görə insan heç bir kənar təsir altında qalmadan, təbii şəkildə, sosial zərurətin təsiri altında formalaşan əşya kimi çıxış etmədən, seçimləri ilə, özünü formalaşdırmaqla azadlığı əldə edə bilər. Azad insan etdiyi hərəkətlərə, atdığı addımlara, davranışlarına görə məsuliyyət daşıyır. Azad insan şərtlər nə olursa olsun, heç bir halda məsuliyyəti boynundan atmır, özünə bəraət qazandırmır.
 Ekzistensializm XX əsrdə fəlsəfədə yeni dünyagörüşü yaratmaq cəhdi kimi meydana gəlmiş irrasionalist, subyektiv idealist fəlsəfi cərəyanlardan biridir..

Film yoxsa ədəbiyyat almanaxı? - "Ahlat ağacı" haqqında qeydlər

Nuri Bilgə Ceylanın 71-ci Kann festivalında nümayiş olunan, heç bir mükafat almasa da tamaşaçı rəğbəti görən "Ahlat ağacı" filmini izlədim.
Hələ də baxmayanlar üçün zəruri bir qeyd: Film 3 saat 8 dəqiqədir.
Film haqqında bir neçə qeydimi sizlərlə bölüşürəm.

- Film sanki bir ədəbiyyat almanaxıdır. Müxtəlif yazarlara istinadlar, göndərmələr olduqca maraqlıdır. Roman dadında film deyə bilərik. Kantdan Dostoyevskiyə, Qurani Kərimdən İbn-Ərabiyə qədər bir çox mətnlər yad edilib. Hər halda intellekt çox ciddi faktordur. Ceylan da bunu nümayiş etdirməkdən çəkinmir.

- Filmdə Yılmaz Güneyin xatırlanması xoşuma gəldi. Səhv etmirəmsə "Ümidsizlər" filmindən çox dramatik bir səhnə ilə Nuri abimiz ustada "salam göndərir."

"The Ballad of Buster Scruggs" filmi haqqında

Koen qardaşları “Baster Skraqs haqqında ballada”nı (The Ballad of Buster Scruggs) əvvəlcə serial kimi düşünsələr də, sonradan Netflix layihəni aldı və serial ideyası film-antalogiyaya çevrildi. Film çəkildi, üstəlik Venesiya Film Festivalında nümayiş olundu və mükafat da aldı. Bir sözlə filmdə qara yumorun ustaları olaraq tanınan Koen qardaşları yenidən tamaşaçı qarşısına serialla yox, bədii filmlə çıxdılar. Amma bəri başdan deyim ki, seriala hesablandığı üçün film sanki tamamlanmamış əhvalatlardan, "ətə-qana dolmamış" hekaylərdən ibarətdir.

-Vestern qəlibində, qara yumoru, musiqisi və rejissor işi ilə diqqət çəkən "The Ballad of Buster Scruggs" filmi 6 müxtəlif əhvalatdan, 6 hissədən ibarətdir.

"İnsanın dəyəri" filmi haqqında qeydlər

Kapitalist sistemi tənqid edən, onun iyrənc tərəflərini göstərən filmlər və kitablar hər zaman diqqətimi çəkir. Bunu sənətlə birləşdirib təqdim edən filmlər və kitablar daha çox maraqlı və lazımlıdır. Boş şüarçılıq şəxsən mənim üçün maraqsızdır.

"İnsanın dəyəri" filmində rejissor Stefan Brize mövcud sistemin, kapitalist düzənin, iqtisadi çətinliklərin fonunda insan hekayələrini təqdim edir. Kann Film Festivalında 2 mükfat almış bu film, aldığı mükafatlara tam layiqdir.

***

Filmin qəhrəmanı Tierrinin(Vinsent London) başına gələnlər bəlkə də çoxumuzun başına gəlib, ya da tezliklə buna bənzər şeyləri yaşayacağıq.

Stefan Brize sistemi, kapitalizmi çox sadə insanların həyatı fonunda ifşa edir. Bu detal mənim çox xoşuma gəldi. Böyük holdinqlər, o holdinqdə çalışan böyük vəzifə sahiblərinin həytı ilə empati qurmağımız çətindir. Məhz bu cür sadə qəhrəmanlarla buna nail olmaq, sistemin çürüklüyünü göstərmək daha məqbuldur.

Friedrich Nietzsche: “Mən sizdənəm və sizin düşməninizəm”

"Zərdüşt belə deyirdi" kitabından bir parça...

Almancadan tərcümə edən: Cəlil Cavanşir

Heç birimiz ən ciddi düşmənlərimizdən aman diləmirik. Eyni şəkildə qəlbən bağlandığımız, sevdiyimiz insanlardan aman diləmirik. İmkan verin sizə həqiqətləri izah edim: Savaşdakı qardaşlarım, sizi bütün qəlbimlə sevirəm. Mən sizdənəm və sizin ən yaxşı düşməninizəm. İmkan verin sizə həqiqəti deyim.

Qəlbinizdəki kini və həsədi bilirəm. Kini və həsədi tanımayacaq qədər böyük deyilsiniz. Heç olmasa bunları unutmayacaq qədər böyük olun.

Həqiqətə mücahidi  olmasanız belə, heç olmasa onun üçün savaşanlardan olun. Bunlar o müqəddəsliyin yolçuları və öncülləridir.  Çoxlu əskər görürürəm. Çoxlu düşmən görmək istərdim!

Mən sizi tanıyıram. Sizin kin bəslədiyiniz düşmənləriniz olmalıdır, xor görüləcək düşmənləriniz olmamalıdır.

Narkotik kilsəsinin papası

Yazar olmaq üçün litseydən qaçdı...

Mançestrdə tacir ailəsində doğulan, morfinin və digər narkotiklərin yorulmaz təbliğatçısı və morfin aludəçisi olan Tomas De Kvensi ingilis ədəbiyyatında önəmli bir yerə sahibdir. 1785-ci ildə zəngin tacir ailəsində doğulsa da, pula, var-dövlətə o qədər də marağı yox idi. Daima narahat və melanxolik ovqatı ilə ailəsini bezdirən Tomas təhsil aldığı Mançestr litseyindən anasına yazdığı məktublarda mənəvi cəhətdən yorulduğunu çatdırmağa çalşsa da, ailəsi onun melanxoliyasını, tənhalğını və şikayətlərini ciddiyə almırdı. Tomas məktublarının birində anasına yazırdı: “Təbii olaraq tənhalıqdan məmnunam, amma hər kəsin kaş ki, yanımda biri olsaydı dediyi anlar olur”. Atasının ölümündən sonra ailənin bütün yükünü çəkən, Tomasın digər qardaşlarına və bacılarına baxmağa məcbur olan anası oğlunun nazını çəkə bilməzdi. Anasına görə Tomasın melanxoliyası dünyada heç bir həkimin müalicə edə bilməyəcəyi xəstə zehniyyətdən qaynaqlanırdı. Doğmalarının belə anlamadığı gənc Tomas litseyin üçüncü kursuna qədər səbr edə bildi. Tomasın ən böyük arzusu yazar olmaq idi və o, 17 yaşında xəyyallarının arxasınca getmək üçün litseydən qaçır. Tomas çox sadə plan qurmuşdu. Dövrünün bir çox gənc şairləri kimi o da Uilliam Vortsvorda pərəstiş edirdi. Litseydən ayrıldıqdan sonra məqsədi Vortsvordun yaşadığı göllər bölgəsinə getmək, onunla görüşmək idi. Ailəsindən pul istəməyi mümkün deyildi. Amma onun səyahət fikrini hər zaman dəstəkləyən dayısı ona köməklik edə bilərdi. Tomas nə ailəsini, nə də dayısını narahat etmədən, Vortsvordun yanınan getmək fikrindən də daşınaraq Galler bölgəsini gəzməyə qərar verdi. Ailəsi Tomasın harada olmasından xəbərsiz, Tomas da pulsuz və səfil vəziyyətdə idi. O heç kəsdən kömək istəməyi özünə sığışdırmırdı. Bir neçə aydan sonra ailə dostları Toması London küçələrində avaralanarkən tapdı. Tomasın aylardır dilənçilərin, küçə uşaqlarının və fahişələrin arasında yaşadığını eşidən ailə dostları dəhşətə gəlmişdi. Toması tapan ailə dostları onu ailəsinə təhvil verirlər. Beləcə, yazar olmağı qarşsına məqsəd qoyan gənc, evə dönməyə məcbur olur.

Sol qolun xərçəngi və ya həkimlə həsbi-hal - YENİ ŞEİR

-Gecələri ağrıların çox olur?
-Bir siqaret yandırıram, dözürəm.
Amma hərdən, qıvrılıram ağrıdan,
Dəli kimi sabahacan gəzirəm.

-Çox cavansan, uşaqlar da balaca
Həm də təksən, kim qalacaq yanında?
Ata-anan da yaşlıdır, qulaq as,
Təsəlli-zad verməyəcəm yalandan.

-Bəlkə bir il də dözərsən, səbr elə
Yaşın qırxı keçməyib heç, cavansan...
Siqareti, içkini də at getsin,
Bir də əsla ruhdan düşmə, bacarsan...

Səni çoxdan unutmuşam... - YENİ ŞEİR

bir gün gəlib deyəcəksən:
"məni unutmusanmı?"
sözün düzü unutmuşam, niyə xatırlayım ki?
gör heç səndən soruşuram:
"mənsiz darıxmısanmı?"
sən ki soyuqqanlı idin, niyə darıxasan ki?

inanırsan, gözlərin də daha yadıma düşmür.
hansı ayın, hansı günü gül almışdın sən mənə?
allah haqqı əllərin də daha yuxuma girmir
heç insan da qəddarlıqla daş basarmı qəlbinə?

inanmazsan,
indi desəm sevgilim var, gülərsən.
səni başqa bədənlərdə unuduram mən yazıq
heç bilmirəm hansı ayın neçəsi,
biz səninlə hansı filmə baxmşıq.

Elina - YENİ ŞEİR

İntihar etmiş 14 yaşlı Elina Hacızadənin ruhuna...

Elina,

şeirlər yağır səmadan

kirlənməmiş küçələrə.

qarşımızı kəsən barrikadalarda,

ölüm sükutuyla susan üzlər,

kirlilər və təmizlər,

və bizlər,

sabaha ümidsizcə yürüyən şairlər...

Elina,

şeirlər yağır küçələrə,

şeir yağışı...

susur bir ana naləsi, dinir bir ana qarğışı.

və tanrının qarışıqdır başı.

ya kimsə onu aldadır,

ya da dualar yoldadır.

ölüm hər addımbaşı arxamdadır.

şeir kirlənmiş üzləri yumur, isladır.

hər kəs öz azadlığı,

öz ümidi boydadır...